مودت اهل‌بیت(ع)
مَوَدَّت اهل بیت(ع) دوست داشتن و محبت نسبت به خویشان پیامبر اسلام(ص) است. این اصطلاح برگرفته از آیه مودت است که محبت به خویشان پیامبر(ص) را مزد رسالت وی دانسته است. روایاتی از جمله حدیث باب حطه و نیز سیره پیامبر اکرم(ص) مودت اهل بیت(ع) را واجب شمرده است.
اهمیت و جایگاه
حافظ ابوعبداللّه گنجی، محدث شافعی، از طبرانی روایت کرده که پیامبر(ص) فرمود: «خداوند پیامبران را از درخت‌های گوناگونی (سرچشمه‌های مختلفی) آفرید و من و علی را از یک درخت (منشأ) آفرید. من ریشه آن درخت و علی شاخه آن، فاطمه لقاح و حسن و حسین میوه‌های آن هستند. هر کس به یکی از آنها درآویزد نجات یافته و هر کس روی برگرداند، سقوط خواهد کرد. و اگر فردی سه هزار سال میان صفا و مروه عبادت کند و محبت ما را نداشته باشد، خداوند او را به دوزخ خواهد افکند، سپس آیه قل لا أسألکم علیه أجراً إلاّ المودة فی القربی را تلاوت کردند» ابوعبداللّه گنجی درباره سند حدیث گفته است: «هذا حدیث حسن عال».
ابونعیم اصفهانی از زاذان روایت کرده که حضرت علی(ع) فرمود:«درباره ما آل حم، این مطلب مقرر شده است که مودّت ما را جز مؤمنان رعایت نخواهند کرد، سپس آیه قل لا أسألکم علیه أجراً إلاّ المودة فی القربی را تلاوت کرد.
از نگاه اهل‌سنت
ابن حجر مکی پس از نقل روایات مربوط به وجوب محبّت اهل بیت گفته است: «از احادیث پیشین وجوب محبّت اهل بیت و حرمت شدید بغض نسبت به آنان، معلوم شد. بیهقی و بغوی و دیگران بر وجوب محبت آنان تصریح کرده‌اند، و شافعی در ابیاتی که از او نقل شده به آن تصریح کرده است، چنان که گفته است:
| یَا آلَ بَیتِ رَسولِ الله حُبُّکُمُ | فَرضٌ مِنَ الله فی القُرآنِ أنزَلَهُ | |
| یَکفیکم فی عظیم الفخر انكم | من لم یُصلّ علیكم لا صلاة له |
وی، پس از نقل حدیث باب حطّة گفته است: «وجه تشبیه اهل بیت به باب حطّه این است که خداوند داخل شدن از آن در که در «أریحا» بود، را به بیت المقدس با تواضع و استغفار، سبب آمرزش بنی اسرائیل و مودّت اهل بیت را سبب آمرزش امت اسلامی قرار داد.
فخرالدین رازی، مفسر و متکلم شافعی‌مذهب قرن ششم، بر وجوب محبت اهل بیت این گونه استدلال کرده است: «شکی نیست که پیامبر(ص) علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) را دوست می‌داشت، بر این اساس، این عمل بر همه امت واجب است زیرا خداوند فرموده است: و از او پیروی کنید تا هدایت شوید (اعراف۱۵۸). و نیز فرموده است: بگو: اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد. و نیز فرموده است: (لقد کان لکم فی رسول اللّه أُسوة حسنة).
وی، آل محمد(ص) را به علی، فاطمه، حسن و حسین تفسیر کرده و گفته است: «آل محمد کسانی‌اند که نسبت آنان به پیامبر(ص) باز می گردد، بنابراین، هر کس نسبتش با پیامبر شدیدتر و کامل‌تر باشد، آل او خواهد بود. و شکی نیست که فاطمه، علی، حسن وحسین(ع) با پیامبر(ص) شدیدترین تعلق را داشتند. بنابراین، آنان آل پیامبرند. آن گاه به روایتی استشهاد کرده است که زمخشری نقل کرده که هنگامی که آیه مودت نازل شد، از پیامبر(ص) پرسیدند اقربای شما که محبّت آنها بر ما واجب است، چه کسانی‌اند، پیامبر(ص) فرمود: علی، فاطمه و دو پسر آنان است».
آیه مودت
قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی وَمَن یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ (ترجمه: بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره خویشاوندان و هر کس نیکی به جای آورد [و طاعتی اندوزد] برای او در ثواب آن خواهیم افزود قطعا خدا آمرزنده و قدرشناس است.)
در آیه مودت دوستی خویشاوندان پیامبر(ص) مزد رسالت آن حضرت معرفی شده است. مقصود از قربی (خویشاوندان) در این آیه همان کسانی‌اند که آیه تطهیر در مورد آنان نازل شده است. چنان که حاکم نیشابوری روایت کرده است حسن بن علی(ع) پس از شهادت علی بن ابیطالب(ع) برای مردم سخنرانی کرد و به معرفی خود پرداخت و گفت:
- من از اهل بیتی هستم که جبرئیل به سوی آنان فرود می‌آمد و من از اهل بیتی هستم که خداوند هرگونه پلیدی را از آنان دور ساخته است. و من از اهل بیتی هستم که خداوند مودّت آنان را بر هر مسلمانی واجب کرده و فرموده است: بگو: به ازای آن (رسالت) پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره خویشاوندان و هر کس نیکی به جای آورد برای او در ثواب آن خواهیم افزود.[آیه مودت] به‌جای آوردن نیکی، مودت ما اهل بیت است».
مصداق اهل‌بیت
به نقل خوارزمی از ابن عباس، هنگامی که آیه «المودّة فی القربی» نازل شد، کسانی به پیامبر(ص) گفتند: این خویشاوندان تو که مودّت آنان بر ما واجب شده، چه کسانی‌اند؟ پیامبر(ص) پاسخ داد: علی، فاطمه و دو پسرشان».
طبری از ابودیلم روایت کرده هنگامی که علی بن الحسین(ع) را به صورت اسیر وارد دمشق کردند، مردی شامی برپا خاست و از کشته شدن امام حسین(ع) و یارانش و اسیر شدن زن و فرزندانش اظهار خوشحالی کرد. امام سجاد(ع) به او گفت: آیا آیه قل لا أسألکم علیه أجراً إلاّ المودة فی القربی را قرائت کرده‌ای؟ آن مرد گفت: آیا مقصود از قُربی شما هستید، امام(ع) پاسخ داد:آری.
ابن عساکر از امام حسین(ع) روایت کرده که فرمود: «قرابتی که خداوند آن را عظیم شمرده و رعایت آن را واجب کرده و اجر رسالت قرار داده، قرابت ما اهل بیت است».
اشکال بر اجرطلبی پیامبر
اشکال: در آیات قرآن تأکید شده است که پیامبران الهی بر تبلیغ رسالت خداوند از مردم درخواست مزد نمی‌کردند، و این یکی از ویژگی‌های پیامبران بوده است، آنان تأکید می‌کردند که مزدشان بر خداوند است و نه دیگری (إِنْ أجری إلاّ علی اللّه) ; پاداش من جز برعهده خدا نیست. در این صورت، چگونه می‌توان مودّت اهل بیت پیامبر(ص) را مزد رسالت او به شمار آورد؟
پاسخ: از مجموع آیات مربوط به مزد رسالت پیامبر(ص) به دست می‌آید که وی هیچ گونه مزد مادی و غیر مادی که به خود او باز گردد از مسلمانان نخواسته است: «بگو مزدى بر اين [رسالت] از شما طلب نمىكنم و من از كسانى نيستم كه چيزى از خود بسازم و به خدا نسبت دهم». و اگر هم مودّت اهل بیت خود را به عنوان مزد رسالت خویش مطرح کرده است، در واقع به خود آنان باز می‌گردد: بگو: «هر اجر و پاداشی از شما خواسته‌ام برای خود شما است اجر من تنها بر خداوند است»، مزدی که پیامبر(ص) از مردم خواسته است و در واقع به خود آنان بازمی‌گردد این است که آیین او را بپذیرند و به آن عمل کنند، چراکه آیین او راه خدا است، و برگزیدن راه خدا مایه سعادت‌مندی انسان خواهد بود، بگو: «در برابر آن هیچ گونه پاداشی از شما نمی‌طلبم مگر کسی که بخواهد راهی بسوی پروردگارش برگزیند». امّا پیمودن راه خدا در گرو شناخت آن است، و شناخت راه خدا به راه‌شناسی نیاز دارد که هم راه را به‌خوبی بشناسد و هم در پیمودن آن کوشا و راسخ قدم باشد، این راهنمایان همان اهل بیت معصوم پیامبرند. بدیهی است کسی که بخواهد از راهنمایی آنان به طور کامل بهره ببرد، قبل از هر چیز باید آنان را دوست بدارد و به آنان با دیده تکریم و تعظیم بنگرد تا شخصیت آنان برای او جذّاب و تأثیرگذار باشد. این مطلب در آیه مودت قُربی آمده است.
تک‌نگاری‌ها
- «معطیات آیة المودة» نوشته سید محمود هاشمی شاهرودی؛ محمدحسین بیاتی این کتاب را با عنوان «درس‌هایی از آیه مودت» به فارسی ترجمه کرده است.
- «فرض المحبّة فی تفسیر آیة المودّة» تألیف شهاب‌الدین خفاجی؛ علی راد این کتاب را با عنوان «مودت اهل بیت در آینه وحی» به زبان فارسی ترجمه کرده است. این ترجمه در سال ۱۳۸۴ش به کوشش انتشارات به‌نشر منتشر شده است.
- «مودت اهل بیت(ع)» به قلم محمدمحسن حاجی‌حیدری؛ این کتاب را انتشارات آراسته در سال ۱۳۹۲ش در ۱۸۸ صفحه چاپ کرده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ گنجی شافعی، کفایة الطالب، داراحیاء تراث اهل البیت، ص۱۳۱۷.
- ↑ گنجی شافعی، کفایة الطالب، داراحیاء تراث اهل البیت، ص۱۳۱۷.
- ↑ ابو نعیم اصفهانی، تاریخ أصبهان، دار الکتب العلمیة، ج۲، ص۱۶۵.
- ↑ هیتمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۲۵ق، ص۲۱۷.
- ↑ ابراهیم سلیم، دیوان الامام الشافعی، قاهره، ص۱۲۱.
- ↑ هیتمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۲۵ق، ص۱۹۰ـ۱۹۱
- ↑ فخر الرازی، التفسیر الکبیر، داراحیاء التراث العربی، ج۲۷، ص۱۶۶.
- ↑ فخر الرازی، التفسیر الکبیر، داراحیاء التراث العربی، ج۲۷، ص۱۶۶.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۹۷۸م، ج۳، ص۱۷۲.
- ↑ ابن المغازلی، المناقب، حدیث ۲۶۳.
- ↑ طبری، تفسیر طبری، ۱۴۲۱ق، ج۲۵، ص۱۶ـ۱۷.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۱۴۴،تعلیقه.
- ↑ سوره ص، آیه ۸۶.
- ↑ سوره سبأ، آیه ۴۷.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۵۷.
- ↑ حاجی‌حیدری، مودت اهل بیت(ع)، ۱۳۹۲ش.
- ↑ ترجمه: ای خاندان پیامبر، دوستی شما، فریضه‌ای است كه خدا در قرآن فرستاده است. در بزرگی مقام شما همین بس كه هر كس بر شما درود نفرستد، نمازش باطل است.
منابع
- ابن المغازلی، علی بن محمد، مناقب، دارالکتب العلمیه، بیروت، بی‌تا.
- ابو نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، تاریخ أصبهان، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- حاکم حسکانی، عبدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۳ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۹۷۸م.
- طبری، محمد بن جریر، تفسیر طبری، ضبط و تعلیق محمود شاکر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق.
- فخر الرازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب، تهران، داراحیاء تراث اهل البیت، بی‌تا.
- هیتمی مکی، ابن حجر، الصواعق المحرقة، المکتبة العصریة، بیروت، ۱۴۲۵ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:
- صفحههایی که از جعبه گفتاورد با پارامترهای نامعلوم استفاده میکنند
- فضایل اهل‌بیت در قرآن